Πέμπτη 7 Μαΐου 2015

Xylella Fastidiosa: Το βακτήριο-δολοφόνος που σκοτώνει τα ελαιόδεντρα

Δεν υπάρχει καμία θεραπεία για τα φυτά που έχουν δεχτεί την επίθεση από το βακτήριο-δολοφόνο «Xylella fastidiosa», που προήλθε από την κεντρική Αμερική και έχει μετατραπεί σε πραγματική επιδημία με τον φόβο να «γονατίσει» την βιομηχανία παραγωγής λαδιού στην νότια Ιταλία.
Στην περιφέρεια της Απουλίας και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή Σαλέντο, που βρίσκεται προς την πλευρά του Ιονίου πελάγους, τα κατεστραμμένα ελαιόδεντρα υπολογίζονται σε περισσότερα από 2.000.000, με τον κίνδυνο εξάπλωσης της επιδημίας να είναι ορατός και για όλα τα ελαιόδεντρα της Μεσογείου.

Η «Xylella fastidiosa» είναι γνωστή για τις σοβαρές ζημιές που προκαλεί στην Αμερικανική ήπειρο, σε περίπου 150 φυτά και ιδιαίτερα σε αμπέλια (ασθένεια Pierce), εσπεριδοειδή (ποικιλοχρωματική χλώρωση, citrus variegated chlorosis) και πυρηνόκαρπα (προκαλεί μια αδροβακτηρίωση), ενώ προσβάλλει πολλά άλλα καλλιεργούμενα φυτά, διάφορα καλλωπιστικά (ιδιαίτερα την πικροδάφνη) αλλά και δασικά ή και ζιζάνια. 

Στην Ευρώπη ήταν άγνωστη και είχε χαρακτηρισθεί ως παθογόνο καραντίνας, μέχρι το 2013 όπου και βρέθηκε στην περιοχή της Απουλίας στη Νότια Ιταλία να προσβάλλει ελαιόδενδρα και να προκαλεί σ’ αυτά μια ασθένεια με ταχύτατους ρυθμούς εξάπλωσης. 

Η ελιά φαίνεται ότι είναι ένας νέος ξενιστής του βακτηρίου αφού κάτι αντίστοιχο δεν έχει αναφερθεί σε άλλο μέρος του κόσμου και το γεγονός αυτό, όσο και η εμφάνισή του στη γειτονική μας Ιταλία, εύλογα προκαλεί έντονη ανησυχία και στη χώρα μας.

Το βακτήριο-δολοφόνος είναι ένα αρνητικό κατά Gram βακτήριο που εγκαθίσταται και πολλαπλασιάζεται στα αγγεία του ενεργού ξύλου, τα οποία αποφράσσει περιορίζοντας την τροφοδοσία του προσβεβλημένου φυτού με νερό και θρεπτικά στοιχεία.


Τα συμπτώματα της προσβολής, πέρα από μια σταδιακή καχεξία, γίνονται πιο αισθητά κατά τη θερινή περίοδο και στις αρχές φθινοπώρου, όταν η έλλειψη νερού και θρεπτικών στοιχείων είναι πιο έντονη, αρχικά με χλωρώσεις και ξηράνσεις φύλλων, και μετά με ξηράνσεις βλαστών.

Ο πολλαπλασιασμός του περιορίζεται από τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα, γι’ αυτό οι ασθένειες που προκαλεί εμφανίζονται πιο έντονα σε περιοχές με ήπιους χειμώνες.

Η μετάδοσή του από περιοχή σε περιοχή γίνεται κυρίως με το πολλαπλασιαστικό υλικό ενώ η μετάδοση από τα ασθενή στα υγιή φυτά γίνεται με πολλά μυζητικά έντομα, κυρίως από διάφορα τζιτζικάκια (Cicadellidae, Cercopidae).

Έχει ευρύτατο κύκλο ξενιστών, με πάνω από 100 είδη από 28 οικογένειες. Σ’ αυτούς περιλαμβάνονται και πολλά συνήθη ζιζάνια τα οποία δεν εμφανίζουν τυπικά συμπτώματα προσβολής είναι όμως εστίες διαχείμασης του βακτηρίου από τις οποίες τα έντομα μολύνουν τα καλλιεργούμενα φυτά.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό αυτού του βακτηρίου είναι ότι έχει πολλά στελέχη με εξειδίκευση στους ξενιστές που αυτά μπορούν να προσβάλουν. Το στέλεχος που βρέθηκε στην Ιταλία να προσβάλει τα ελαιόδεντρα δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί.

Τα συμπτώματα, λένε τα ιταλικά κέντρα φυτοπροστασίας, είναι παρόμοια με εκείνα του «Verticillium», αλλά, στην περίπτωση της «Xylella», υπάρχει η πιθανότητα η μόλυνση να ξεκινά από τα χαμηλότερα μέρη του δέντρου.

Το βακτήριο προσβάλει τα φυτά, φράσσοντας τα αγγεία του ξύλου, εμποδίζοντας έτσι την απορρόφηση νερού από τις ρίζες. Αρχικά τα φύλλα κιτρινίζουν και προοδευτικά ολόκληρο το δέντρο ξεραίνεται.

Μεγέθυνση (8kx) μέρους ενός ελαιόδεντρου που έχει προσβληθεί, στο οποίο είναι ορατή η αποίκιση της Xylella fastidiosa.
Μελετώντας το DNA του βακτηρίου, οι Ιταλοί επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα πως αυτό που κατέκλυσε τα ελαιόδεντρα της Απουλίας, προέρχεται από την Κόστα Ρίκα, ένα «ταξίδι» πραγματικά τεράστιο για την «Xylella fastidiosa» αν αναλογιστούμε πως τα έντομα που τη μεταφέρουν μπορούν να πετάξουν μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα επωφελούμενα από τον άνεμο.

Οι Ιταλοί φυτοπαθολόγοι συμφωνούν ότι η είσοδος του βακτηρίου, από την Αμερική όπου και εμφανίζεται από το 1880, στην Ιταλία δεν ήταν πρόσφατη, αλλά οι καιρικές συνθήκες που επικράτησαν τα τελευταία χρόνια, η πλημμελής φυτοπροστασία και η εγκατάλειψη πολλών ελαιώνων στην περιοχή του Salento, ευνόησαν την εξάπλωση του εντόμου Homalodisca vitripennis, που θεωρείται φορέας του βακτηρίου.


Το Κέντρο Φυτοπροστασίας της Απουλίας αναφέρει ότι η διάρκεια ζωής των μολυσμένων δέντρων δε ξεπερνά τα πέντε χρόνια από τη στιγμή που θα εγκατασταθεί το βακτήριο στα ελαιόδεντρα, ενώ συνιστά σαν μέτρο προστασίας, το αυστηρό κλάδεμα στα δέντρα και την υποχρεωτική καύση των προσβεβλημένων κλαδιών.

Η παρουσία του επιβλαβούς οργανισμού σε δενδρύλλιο ελιάς, διαπιστώθηκε σε εταιρία εμπορίας φυτών της Βόρειας Ιταλίας, ενώ με βάση την με αρ.2014/497/ΕΕ Εκτελεστική Απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επιβάλλονται όροι και προυποθέσεις για την εισαγωγή φυτών-ξενιστών προς φύτευση από τρίτες χώρες προς την Ε.Ε. καθώς και για τη διακίνηση τους εντός Ε.Ε. 

Συγκεκριμένα φυτά που προορίζονται για φύτευση, εκτός των σπόρων προς σπορά, των ειδών Olea, Prunus, Catharanthus, Nerium, Vinca, Malva, Portulaca, Quercus και Sorghum που προέρχονται από τρίτες χώρες, στις οποίες είναι γνωστή η παρουσία του «Xylella fastidiosa», επιτρέπεται να εισάγονται στην Ένωση μόνο εάν συνοδεύονται από πιστοποιητικό φυτοϋγείας. 

Επίσης, οποιαδήποτε από τα παραπάνω φυτά διακινούνται εντός της Ε.Ε. ως φυτά προς φύτευση και έχουν προέλευση την Απουλία της Ιταλίας, απαιτείται να συνοδεύονται οπωσδήποτε από φυτοϋγειονομικό διαβατήριο.

Ανησυχούν οι γεωργοί της Πελοποννήσου

Μεγάλη είναι η ανησυχία των γεωργών της Πελοποννήσου, που φοβούνται ότι το βακτήριο της Xylellafactidiosa μπορεί, αν φτάσει στη χώρα, να καταστρέψει το σύνολο των καλλιεργειών τους και να προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά στην οικονομία της περιοχής, αφού δεν υπάρχει αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισής του.

«Υπάρχει εγρήγορση κι έχουν δοθεί οδηγίες στο επίπεδο της λήψης προληπτικών μέτρων. Μπορούμε να προστατεύσουμε τις καλλιέργειες, υπογράμμισε, εάν γίνεται σωστός έλεγχος στις πύλες εισόδου της χώρας, εκεί όπου γίνεται εισαγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού και τόνισε ότι όλα τα φυτά θα πρέπει να έχουν φυτοϋγειονομικό διαβατήριο» ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η προϊσταμένη του Κέντρου Προστασίας Φυτών και Ποιοτικού Ελέγχου στο Ναύπλιο, Σταυρούλα Τσώλη.

Ενδεικτικό της ανησυχίας των αγροτών είναι ότι η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Κυνουρίας, με βασική παραγωγή την ελαιοκαλλιέργεια, έχει εκδώσει δέκα ανακοινώσεις για την Xylellafactidiosa, όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος της Ένωσης, Γιώργος Σακελλαρίου, προκειμένου να ενημερωθούν οι παραγωγοί.

«Είμαστε σε επιφυλακή», υπογραμμίζει ο κ. Σακελλαρίου, «και έχουμε καλή συνεργασία με τη Διεύθυνση Γεωργίας. Εκείνο που φοβόμαστε είναι η παράνομη εισαγωγή δενδρυλλίων».

Ο πρόεδρος της Ένωσης Κυνουρίας ανέφερε ότι εμπιστεύονται τους τοπικούς φυτωριούχους, γι' αυτό και αγοράζουν μόνο ντόπια φυτά.

Ο πρόεδρος της Ένωσης Μεσσηνίας, Παναγιώτης Κατσούλης, δήλωσε κι αυτός την ανησυχία του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και σημείωσε πως η Πολιτεία πρέπει να εντείνει τους ελέγχους στο πολλαπλασιαστικό υλικό που εισάγεται στη χώρα.

Αναφορικά με τις ελιές, επισήμανε πως δε γίνεται εισαγωγή δενδρυλλίων, γιατί στη Μεσσηνία και τη Λακωνία, δύο από τους μεγαλύτερους ελαιοπαραγωγούς νομούς της χώρας, οι γεωργοί χρησιμοποιούν δενδρύλλια από τοπικούς φυτωριούχους.

Από την άλλη πλευρά, ο πρόεδρος του Οινοποιητικού Συνεταιρισμού Νεμέας, Παναγιώτης Χαντζάρας, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, έδειξε να μη γνωρίζει ότι το βακτήριο προσβάλλει τους αμπελώνες και νόμιζε πως μόνο οι ελιές προσβάλλονται από την Xylellafactidiosa, λέγοντας ότι δεν υπάρχει ενημέρωση στο επίπεδο που θα έπρεπε.

Ο κ. Χαντζάρας, ο οποίος είναι πρόεδρος σε έναν από τους μεγαλύτερους Οινοποιητικούς Συνεταιρισμούς, ανέφερε πως αν το βακτήριο μεταδίδεται από πολλαπλασιαστικό υλικό, «να είστε σίγουροι ότι δε θα μείνει απολύτως τίποτα, γιατί δεν υπάρχει κανένας έλεγχος». Προσθέτοντας για τα φυτοϋγειονομικά διαβατήρια ότι «είναι κάποια χαρτιά τα οποία θα βρουν. Αν θέλουν να κάνουν δουλειά, να πάνε οι γεωπόνοι και να κάνουν ελέγχους συνεχώς στους φυτωριούχους».

Η γεωτεχνικός, υπεύθυνη φυτοπροστασίας στη Διεύθυνση Γεωργίας Λακωνίας, Αφροδίτη Γρηγοράκου, εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ πως το βακτήριο «Xylella factidiosa» είναι ένας επιβλαβής οργανισμός καραντίνας, ο οποίος προσβάλλει περισσότερα από εκατόν πενήντα φυτά και μεταξύ των καλλιεργούμενων, ανήκει η ελιά, το αμπέλι, τα εσπεριδοειδή, τα πυρηνόκαρπα. Καθώς και καλλωπιστικά φυτά, αλλά και δασικά, όπως η βελανιδιά και ο πλάτανος.

Επισημαίνει ότι η πρώτη επιβεβαιωμένη παρουσία του παθογόνου στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρεται στη νότια Ιταλία το 2013, με προσβολές σε ελιά, αμυγδαλιά, πικροδάφνη και βελανιδιά, με προοδευτική εξάπλωση της ασθένειας και μεγάλες καταστροφές ελαιώνων.

Επίσης, ανέφερε ότι το βακτήριο προσβάλλει τα αγγεία του ενεργού ξύλου, εμποδίζοντας τη μεταφορά του νερού και ανοργάνων θρεπτικών στοιχείων στο φυτό, με αποτέλεσμα τα ασθενή φυτά να εκδηλώνουν συμπτώματα μαρασμού, νέκρωσης και ξήρανσης του φυλλώματος, και ακολουθεί πλήρη νέκρωση του φυτού.

Επειδή τα συμπτώματα μοιάζουν με αδρομυκώσεις, τροφοπενίες ή ζημιές από ζιζανιοκτόνα, η κα Γρηγοράκου υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ πως απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή από τους καλλιεργητές για ενδεχόμενη προσβολή από το βακτήριο, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι πολλά φυτά μπορούν να προσβληθούν, αλλά να παραμείνουν ασυμπτωτικά.

Μέγιστη προσοχή, είπε, απαιτείται στους φυτωριούχους, γιατί οι κυριότεροι τρόποι εισαγωγής του παθογόνου σε μία περιοχή είναι με τα φυτά προς φύτευση και με έντομα φορείς μυζητικού τύπου, τα λεγόμενα τζιτζικάκια, που τρέφονται από το χυμό των αγγείων του ξύλου.

Η γεωπόνος, που έχει εργαστεί πολύ τα τελευταία χρόνια για έναν άλλο παθογόνο, επικίνδυνο για τα εσπεριδοειδή, την τριστέτσα, τονίζει πως απαιτείται εγρήγορση χωρίς πανικό και αυστηρός έλεγχος του πολλαπλασιαστικού υλικού σε όλες τις εισόδους της χώρας, γιατί εκτιμά πως αν έρθει το βακτήριο «Xylella factidiosa» στη χώρα, θα έρθει όπως και με την τριστέτα, με πολλαπλασιαστικό υλικό.

«Σε μια περιοχή όπως η Λακωνία, που οι ελιές, τα εσπεριδοειδή και τα αμπέλια αποτελούν τις δυναμικές και κύριες καλλιέργειες, με τα νέα δεδομένα που έχουν προκύψει στη γειτονική χώρα, την Ιταλία, το βακτήριο «Xylella factidiosa» αποτελεί μια νέα απειλή για όλους μας» ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η αντιπεριφερειάρχης Λακωνίας Ντία Τζανετέα.

Υπογράμμισε ότι «μετά την τριστέτσα, την καταστρεπτική ίωση που προσβάλλει τα εσπεριδοειδή, η οποία εισήχθη στη Λακωνία το 2007 με μολυσμένα δενδρύλλια από την Ισπανία και την οποία τα τελευταία χρόνια προσπαθούμε να αναχαιτίσουμε με ασπίδα τους φυτοϋγειονομικούς ελέγχους που κάνει η Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας, "σκύβουμε" πάνω από την καινούρια απειλή, προσπαθώντας να αποτρέψουμε τις ολέθριες επιπτώσεις που θα έχει η εμφάνιση του βακτηρίου στη Λακωνία μας».

Η αντιπεριφερειάρχης ανέφερε πως έχουν ξεκινήσει οι υπηρεσίες της επιθεωρήσεις για το βακτήριο της Xylella, ενώ ζήτησε τη συνεργασία και την εγρήγορση όλων των εμπλεκομένων στην παραγωγή και διακίνηση των φυτών, καθώς, επίσης, «τη χωρίς καθυστέρηση ενημέρωση και τη δυσπιστία σε κάθε "φερτή" και "άριστη" ποικιλία από άλλη χώρα, γιατί ακόμα και ένα όμορφο λουλούδι στον κήπο μας, μπορεί να φέρει την καταστροφή στην οικονομία της περιοχής μας».